VÀI SUY NGHĨ BAN ĐẦU VỀ ĐỔI MỚI GIÁO DỤC ĐẠI HỌC TRONG THỜI ĐẠI CÁCH MẠNG CÔNG NGHIỆP 4.0

VÀI SUY NGHĨ BAN ĐẦU VỀ ĐỔI MỚI GIÁO DỤC ĐẠI HỌC
TRONG THỜI ĐẠI CÁCH MẠNG CÔNG NGHIỆP 4.0

Bài đăng ở: https://giaoduc.net.vn/giao-duc-24h/neu-day-hoc-kieu-thay-doc--tro-chep-thi-robot-lam-tot-hon-nguoi-thay-post201135.gd

Hiện nay ở khắp mọi nơi người ta nói về Cách mạng công nghiệp (CMCN) 4.0. Do đó tìm hiểu bản chất của cuộc cách mạng này là một việc cần thiết. Và trong cuộc cách mạng đó, cũng nên suy nghĩ là Giáo dục đại học (GDĐH) cần  phải đổi mới như thế nào.

1.     Tìm hiểu về cách mạng công nghiệp 4.0.

Trong lịch sử nhân loại có 4 cuộc CMCN đã và đang xảy ra [Hồ Tú Bảo, 2019]. Từ nền sản xuất nông nghiệp, động cơ hơi nước đã khai sinh cuộc CMCN lần thứ nhất với nền sản xuất cơ khí. Tiếp đến, năng lượng điện đã làm hình thành cuộc CMCN lần thứ 2 với kiểu sản xuất hàng loạt. Sau đó máy tính và Internet đã tạo nên cuộc CMCN lần thứ 3 với phương pháp sản xuất tự động. Và từ khoảng đầu thế kỷ 21 sự phát triển nhảy vọt của công nghệ số và trí tuệ nhân tạo (AI) đang thúc đẩy cuộc CMCN lần thứ 4 với nền sản xuất thông minh.

Công nghệ số phát triển qua nhiều giai đoạn khác nhau, và ngày nay đạt đến thời kỳ chuyển đổi số (digital transformation). Chuyển đổi số là việc sử dụng dữ liệu và công nghệ số để thay đổi một cách tổng thể và toàn diện tất cả các khía cạnh của đời sống kinh tế xã hội, làm cho cuộc sống và công việc của con người tốt đẹp và hiệu quả hơn.

Liên quan đến công nghệ số hiện đại, một loạt loại hình công nghệ mới ra đời: Dữ liệu lớn (Big-Data), Internet Vạn vật (Internt of Things), Chuỗi-khối (Blockchain), Học máy (Machine learning - một bộ phận của Trí tuệ nhân tạo) …Với thời đại CMCN 4.0, rõ ràng dữ liệu đóng vai trò quan trọng trung tâm. Cho nên, Deming W. Edwards, một nhà tư tưởng nổi tiếng về chất lượng và thống kê đã nói “Ta tin ở Thượng đế. Mọi thứ còn lại là dữ liệu” (In God we trust. All others bring data”).

2.     Về đổi mới giáo dục đại học trong thời đại cách mạng công nghiệp 4.0

Dưới đây là một vài suy nghĩ ban đầu về việc đáp ứng CMCN4.0 của GDĐH.

Việc đáp ứng của GDĐH, theo chúng tôi nghĩ, nói ngắn gọn, có thể thể hiện ở hai khía cạnh: một là tận dụng khai thác những ưu thế của thời chuyển đổi số để phát triển GDĐH; hai là tìm cách thích nghi với những thành tựu của thời chuyển đổi số.

2.1. Khai thác ưu thế của thời chuyển đổi số

Trong những năm qua trên thế giới đã ra đời nhiều các hoạt động, mô hình nhằm khai thác những ưu thế của chuyển đổi số để triển khai GDĐH. Nhiều hình thức E-Learning ra đời, đặc biệt là các kiểu  Giáo dục mở và Từ xa (ODL) [Lâm Quang Thiệp, 2013]. Các sáng kiến nổi bậc là OCW (Giáo trình mở - OpenCourseWare) được phổ biến vào đầu thập niên thứ nhất và MOOC (khóa học trực tuyến-mở đại trà - massive open online course) phổ biến vào đầu thập niên thứ hai của Thế kỷ 21, và việc xuất hiện nhiều cyber university trong vài thập niên qua. Nhiều nước đã sử dụng OCW và bản địa hóa các MOOC.  

Để khai thác ưu thế của thời chuyển đổi số, GDĐH nên cung cấp những nhận thức về việc chuyển đổi số và chuẩn bị kỹ năng lao động mới; rèn luyện tư duy và phương pháp làm việc dựa vào dữ liệu (data-driven), đồng thời thay đổi chương trình đào tạo sao cho phù hợp với nền kinh tế số, chính phủ số, xã hội số.

Khi nói đến việc khai thác ưu thế của thời kỳ chuyển đổi số, người ta thường nhấn mạnh đến việc học trực tuyến, vì nhiều người hình dung rằng loại hình học tập này sẽ thúc đẩy tăng nhanh số lượng nhập học và giảm chi phí xây dựng và triển khai. Tuy nhiên theo các số liệu thống kê trong thập niên vừa qua trên thế giới việc học trực tuyến không chứng tỏ được các ưu thế nói trên.  Các khảo sát đối với nhiều trường đại học và nhiều sinh viên cho thấy sự kết hợp giữa học tập trực tuyến và kiểu học truyền thống có thể là lựa chọn tốt nhất. Do đó cần phải tăng cường kết hợp phương thức học trực tuyến với kiểu học truyền thống trong hoạt động dạy và học ở các trường đại học. [Richard Garrett, 2019].

2.2. Thích nghi với những thành tựu của thời chuyển đổi số

Nếu việc khai thác ưu thế của thời chuyển đổi số không đơn giản, thì sự thích ứng với những thành tựu của thời chuyển đổi số cũng rất phức tạp. Muốn triển khai tốt phải xây dựng lại hoặc điều chỉnh mục tiêu, nội dung, phương pháp dạy và học trong GDĐH.

Chỉ cần nêu một ví dụ. Có thể nói công nghệ cao nhất thời chuyển đổi số là trí tuệ nhân tạo. Với thành tựu của trí tuệ nhân tạo công nghệ học máy, người ta có thể thiết kế ra các robot làm được rất nhiều việc khác nhau, và nói riêng trong giáo dục, có thể tạo nên các robot dạy học. Vậy thì trong thời đại chuyển đổi số của cách mạng  công nghiệp 4.0, việc dạy và học, nói ngắn gọn, cần được thay đổi theo hướng “phải dạy học sao cho khác và hơn robot”.

   Nếu dạy học theo kiểu cung cấp thông tin, “thầy đọc – trò chép” thì rõ ràng robot làm tốt hơn người thầy bình thường rất nhiều. Các tiêu chí để chọn phương pháp dạy học 3C được nêu trong Nghị quyết 14 năm 2005 của Chính phủ về đổi mới GDĐH vẫn còn có tác dụng hiện nay, đó là: tập trung chú ý vào Cách học; phát huy mạnh mẽ là tính Chủ động của người học; và khai thác triệt để Công nghệ thông tin và truyền thông mới [Lâm Quang Thiệp, 2005].

____________________

TÀI LIỆU DẪN

1.              Hồ Tú Bảo, 2019. Một số ý tưởng trong phần này được trích dẫn từ bài thuyết trình của GS.TS. Hồ Tú Bảo tại trường Đại học Thăng Long ngày 18/5/2019.

2.              Lâm Quang Thiệp, 2013. Giáo dục mở - Triết lý, Sự phát triển và Tương lai. T Tạp chí  Khoa học của Viện Đại học mở Hà Nội, Số 1, tháng 10 năm 2013.

3.              Richard Garrett, 2019. Whatever Happened to the Promise of Online Learning? International HigherEducation N97, 2019.

4.              Lâm Quang Thiệp, 2005. Về mục tiêu, nội dung, phương pháp dạy và học ở các trường đại học nước ta trong thời kỳ mới. Tạp chí Giáo dục, số 120, 6/2005.

♦